Kalli Θυμάμαι πολύ έντονα που ήμουν με την οικογένεια μου στο Σέλι για Χριστούγεννα και τα Κάλαντα εκεί τα λέγαμε τη νύχτα, στις γειτονιές με τα άλλα παιδάκια! Πόσο μοναδικά είχα περάσει!!!
Και μας δίνανε μανταρίνια και καρύδια.
Και φοβόμασταν μη μας φάνε οι αρκούδες.
Καλὴν ημέραν ἄρχοντες,
κι ἂν εἶναι ὁρισμός σας
Χριστοῦ τὴν θεία γέννησιν
νὰ πῶ στ᾿ ἀρχοντικό σας.
Χριστὸς γεννᾶται σήμερον
ἐν Βηθλεὲμ τῇ πόλει,
οἱ οὐρανοὶ ἀγάλλονται,
χαίρει ἡ φύσις ὅλη.
Ἐν τῷ σπηλαίῳ τίκτεται,
ἐν φάτνῃ τῶν ἀλόγων,
ὁ βασιλεὺς τῶν οὐρανῶν
καὶ ποιητὴς τῶν ὅλων
Τα Κάλαντα είναι δημοτικά τραγούδια με ευχές, που ψάλλονται (κυρίως από παιδιά αλλά όχι μόνο) κατά την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών. Τέτοιες γιορτές είναι τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά (η γιορτή του Αγίου Βασιλείου) και τα Θεοφάνεια. Είναι ακόμη και η γιορτή των Βαΐων (ή του Λαζάρου), με εξαίρεση εκείνων των Καλάντων της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά.
Τα Κάλαντα παλαιότερα
Τα Κάλαντα παίρνουν την ονομασία τους από τη λατινική “calendae”, που σημαίνει αρχή του μήνα και διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα «καλώ». Στα ελληνικά λέγονται “καλένδες”. Η ιστορία τους συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Προέρχονται από παρόμοια αρχαία τραγούδια του αγερμού και της ειρεσιώνης και είχαν κοσμικό χαρακτήρα. Έχουν βρεθεί μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά.
Η Εκκλησία κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευε αυτό το έθιμο, ως καταγόμενο από τις εορτές των ρωμαϊκών Καλενδών. Το θεωρούσε ειδωλολατρικό και μάλιστα, το είχε καταδικάσει με απόφαση της ΣΤ’ Οικουμενικής Συνόδου το 68ο μ.Χ. Αυτοί που συμμετείχαν στο έθιμο των Καλάντων αποκαλούνταν «Μηναγύρτες». Με την πάροδο του χρόνου όμως, τα Κάλαντα απέκτησαν θρησκευτικό χαρακτήρα και πλέον είναι ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο που φέρνει χαρά και τύχη.
Τα παιδιά εκείνης της εποχής κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη ειρεσιώνη, από το έριο=μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Πάνω του κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές, στις οποίες έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων. Κάποια παιδιά κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Μετά, αυτό το έθιμο το πήρε και η Ρώμη. Στο Βυζάντιο κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα. Το τραγούδι τους συνόδευαν ή το τρίγωνο ή το τύμπανο.
Στην αρχαιότητα μάλιστα, όταν δεν παίρνανε φιλοδώρημα τα παιδιά, περνούσαν στις απειλές των νοικοκυραίων:
«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες, άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»
Τα Κάλαντα σήμερα
Τα τραγούδια των Καλάντων συνοδεύονται από κάποια παραδοσιακά όργανα όπως είναι το τρίγωνο, το λαούτο, το νταούλι, η τσαμπούνα, η φλογέρα, η φυσαρμόνικα, το ακορντεόν και το τύμπανο. Τα παιδιά που ψάλλουν τα Κάλαντα, συνήθως κρατάνε τρίγωνο και είναι ομάδα ή μόνα τους. Πηγαίνουν σε σπίτια, γειτονιές, καταστήματα και δημόσιους χώρους και ρωτάνε το καθιερωμένο «Να τα πούμε;» και δεν τα λένε μέχρι να ακούσουν «Να τα πείτε».
Έχουν γίνει βέβαια, διάφορες παραλλαγές των τραγουδιών με λόγια εθνικά ή αστικά και τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από 30 τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο, ενώ διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια χρησιμοποιούνται κάποιες φορές επιπρόσθετα με τα παραδοσιακά. Μερικά μάλιστα έχουν μεταγλωττιστεί στα ελληνικά.
Αφού ακουστεί το ευχητήριο τραγούδι και αποδοθούν οι ευχές «Χρόνια Πολλά», τα παιδιά παίρνουν ένα φιλοδώρημα. Παλαιότερα, ήταν συνήθως κάποιο φαγώσιμο (γλυκό, φρούτο, ξηρός καρπός), τώρα είναι συνήθως χρήματα. Γι’ αυτό υπάρχει και η Παρασκευή της κουλούρας.
Σε κάποια μέρη της Ελλάδας, ο σκοπός της απαγγελίας των Καλάντων και η οικονομική συνδρομή, είναι για κάποιο κοινωνικό σκοπό (πχ ανέγερση ή επιδιόρθωση ναού). Τέτοιες είναι και οι σχετικές “μαντινάδες” της Κρήτης ή τα “κοτσάκια”.
Διάβασε ακόμη και:
Παραδοσιακά πιάτα των Χριστουγέννων σε διάφορα μέρη της Ελλάδας
Το τραπέζι των Χριστουγέννων – Ιδέες για να το διακοσμήσεις διαφορετικά
9 καρυκεύματα για τα Χριστούγεννα – Οι χριστιανικές ιστορίες τους
Η μυρωδιά των Χριστουγέννων – Βότανα για τα Χριστούγεννα
Γιατί γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου – Πώς καθιερώθηκε η ημερομηνία
Παραδόσεις και έθιμα των Χριστουγέννων σε 15 χώρες του κόσμου
Η βασιλόπιτα της Πρωτοχρονιάς – Η χριστιανική παράδοση του εθίμου
